fot.domena publiczna Filip IV Piękny (fot. domena publiczna)
Filip IV Piękny (ur. 1268 w Fontainebleau, zm. 29 XI 1314 w Fontainebleau) – król Francji w latach 1285-1314 z dynastii Kapetyngów. Syn Filipa III Śmiałego i Izabeli Aragońskiej. Od 1284 r. żonaty z Joanną Nawarską. Ojciec królów Francji: Ludwika X Kłótnika, Filipa V Długiego, Karola IV Pięknego, oraz Izabeli, żony Edwarda II, króla Anglii.
Dzięki małżeństwu, jeszcze przed objęciem tronu francuskiego uzyskał Szampanię i tytuł króla Nawarry. Traktatem w Tarasçon w 1291 r. zakończył rozpoczętą przez jego ojca wojnę z Aragonią. Dążył do odebrania Anglii Guyenne. Wykorzystując spór między marynarzami francuskimi i angielskimi, ogłosił w 1294 r. konfiskatę tego lenna, następnie podjął działania wojenne przeciw Anglii i sprzymierzonej z nią Flandrii. W 1272 r. zawarł rozejm z królem Anglii Edwardem I, co pozwoliło mu na stłumienie powstania we Flandrii i odebranie władzy tamtejszemu hrabiemu, Witowi z Dampierre. W 1299 r. podpisał z Edwardem I pokój w Montreuil, oddając mu Guyenne i zaręczając swą córkę Izabelę z angielskim następcą tronu.
W 1302 r. wybuchło powstanie we Flandrii („jutrznia brugijska”, 18 V), w trakcie którego Francuzi ponieśli klęskę pod Courtrai (11 X 1302). Filip IV zwalczał powstanie ze zmiennym szczęściem, odznaczając się w bitwie pod Mons-en-Pévèle. W 1305 r. zawarł pokój (traktat w Athis) z Flandrią, oddając ją synowi Wita z Dampierre, Robertowi z Béthune, a zatrzymując Lille, Douai i Béthune. Ciągłe wojny zmusiły Filipa Pięknego do szukania dodatkowych źródeł dochodu. Przeprowadził więc dewaluację monety (1295, 1296), co przyniosło tylko przejściową ulgę w kłopotach finansowych monarchii. Następnie obciążył duchowieństwo dodatkowymi podatkami. Spotkało się to z oporem papieża Bonifacego VIII (bulla Clerici laicos, 1296). Rok później doszło do porozumienia między papieżem a Filipem Pięknym (kanonizacja Ludwika Świętego).
Konflikt odrodził się w 1301 r. z powodu aresztowania przez króla Bernarda Saisset, biskupa Pamiers, pod zarzutem zdrady. Bonifacy VIII odpowiedział bullą Ausculta filii i wezwał francuskich biskupów do Rzymu. W kwietniu 1302 r. Filip Piękny zwołał zgromadzenie reprezentantów kleru, szlachty i mieszczaństwa, które udzieliło królowi zdecydowanego poparcia (Stany Generalne). W listopadzie papież ogłosił bulle Unam sanctam, w której dobitnie wyraził doktrynę wyższości władzy duchownej nad świecką; Bonifacy VIII zmierzał do detronizacji Filipa Pięknego. Dwór królewski odpowiedział przygotowanym przez doradcę króla, Wilhelma de Nogaret, oskarżeniem papieża o herezję, magię, sodomię i nieprawomocność jego elekcji. 7 września 1303 r. Nogaret wdarł się wraz z wojskiem do pałacu papieskiego w Anagni, lecz nie udało mu się uprowadzić Bonifacego VIII, który wkrótce umarł. Po rychłej śmierci następcy Bonifacego, Filip Piękny doprowadził do wyboru Klemensa V – dotychczasowego biskupa Bordeaux, który w 1309 r. osiedlił się na terenie Francji w Awinionie, zapoczątkowując tzw. niewolę awiniońską papieży.
Obciążenie duchowieństwa podatkami nie poprawiło sytuacji finansowej Filipa IV. Już w 1292 r. skonfiskował on dobra kupców lombardzkich, a w 1306 r. pozbawił mienia Żydów. Chcąc zagarnąć majątek zakonu templariuszy, dążył do jego likwidacji. 13 października 1307 r. rozpoczęły się aresztowania rycerzy zakonu na terenie Francji, na podstawie przygotowanych przez Nogareta (od września kanclerza królestwa) zarzutów (m.in. zaparcie się wiary, bałwochwalstwo i sodomia). W 1308 r. nastąpiły pierwsze egzekucje. W 1312 r. na soborze w Vienne Filip Piękny doprowadził do likwidacji zakonu templariuszy. 18 kwietnia 1314 r. został spalony na stosie wielki mistrz Jakub de Molay, a kilka miesięcy później umarł Filip IV Piękny.
Filip IV znacznie rozszerzył domenę królewską. Oprócz Szampanii i Nawarry, uzyskanych dzięki małżeństwu, oraz ziem nabytych w wyniku wojen we Flandrii wykupił też hrabstwa Chartres, Marche i Angoulême. Rozciągnął także swe wpływy na miasta Valenciennes, Bar-le-Duc, biskupstwo Viviers i miasto Lyon. Osobowość Filipa Pięknego jest dla historyków zagadką. Dla współczesnych był on albo człowiekiem słabym, oddanym dewocji i podporządkowanym otoczeniu dworskiemu, albo wybitnym i pozbawionym skrupułów politykiem. Trudno jest też określić, w jakim stopniu uczestniczył on w ważnych wydarzeniach mających miejsce w czasie jego panowania, a w jakim były one efektem działań jego doradców, m.in. wspomnianego już Wilhelma de Nogaret, Wilhelma de Plaisians czy Piotra Flote. Bezspornym faktem pozostaje znaczne wzmocnienie władzy i autorytetu króla Francji, które dokonało się za Filipa IV.