Wywiady–rzeki albo się lubi, albo nie. Dla jednych to fascynujące podróże przez barwne biografie intrygujących postaci, dla drugich – nudne wynurzenia łasych na czytelników (i pieniądze) byłych VIP-ów.

Na rynku wydawniczym można odnaleźć pozycje zbliżające się do obu tych skrajności, niemniej osobiście zdecydowanie bliżej mi do „obozu” zwolenników niż przeciwników tej formy pisarskiej.

W takim nastawieniu utwierdza mnie świeża lektura książki o intrygującym tytule Między prawem i sprawiedliwością, będącej zapisem rozmowy młodego historyka i prawnika Stanisława Zakroczymskiego z prof. Adamem Strzemboszem – wybitnym prawnikiem, byłym sędzią Sądu Najwyższego, działaczem społecznym, osobą publiczną: świetnym „materiałem” (jeśli można by to dość nieładnie ująć) na świadka historii.

„Materiał” ten został w książce należycie skrojony. Rozmowy toczą się wartko (choć niekiedy trochę sztucznie), a przyjemnej formie odpowiada głęboka, wielowątkowa, bardzo bogata treść. W opowiadaniach prof. Strzembosza najbardziej ujmuje jego, powiedziałbym, uczciwość historyczna. Nie udaje bohatera tam, gdzie bohaterstwa nie było; nie obiera postawy ofiary tam, gdzie jaskrawej krzywdy nie doznał. Jest po prostu szczery.

fot.Patryk Matyjaszczyk/ CC BY-SA 3.0 Adam Strzembosz podczas odznaczania Orderem Orła Białego przez Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w 2012 roku. Postanowienie Prezydenta uzasadniające przyznanie odznaczenia brzmiało: „w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych w Polsce, za obronę zasad praworządności, godności i niezależności sędziowskiej w czasach PRL-u, za tworzenie państwa prawa w wolnej Rzeczypospolitej Polskiej”.

Prof. Strzembosz potrafi jasno przyznać się do pewnych aspektów oportunizmu i błędów w swojej (publicznej) biografii, ale też, bez fałszywej skromności, wskazuje na to, co mu się udało. Stara się przy tym bardzo ostrożnie oceniać innych, zwracać uwagę na nieoczywiste sytuacje i specyfikę momentu dziejowego, który stanowi tło konkretnego wspomnienia, opisu. Nie ukrywa przy tym swego katolicyzmu i wierności stałym wartościom. Wartościom, które nie raz wystawiane były na próbę.

Przy takim nastawieniu łatwo można się wciągnąć w historię długiego już życia Profesora, przypadającego na tak ciekawe, trudne i często tragiczne czasy: od lat 30. XX wieku, przez katastrofę wojny, stalinizm, gomułkowską „małą stabilizację”, fenomen „Solidarności”, trudy stanu wojennego, nieoczywistą transformację ustrojową i „egzotyczne” lata 90, po czasy współczesne.

fot.Borys Kozielski/ CC BY 4.0 Prof. Adam Strzembosz od 1980 roku angażował się w organizację niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Następnie został delegatem na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku. Tam został wybrany do Krajowej Komisji Rewizyjnej.

Kolejne wybory życiowe, nagłe przeszkody, zdumiewające niespodzianki i trudne dylematy, którym Profesor stawia czoło, budzą skojarzenia z panem Cogito: osobą, która – często na przekór rzeczywistości – stara się być po prostu (i to właśnie jest najtrudniejsze!) przyzwoitym człowiekiem. Co znamienne, przygody pana Cogito nie kończą się w 1989 roku i trwają dalej, a dylematy charakteryzujące III RP wcale nie ustępują gatunkowym ciężarem tym wcześniejszym.

W przygodach prof. Strzembosza da się jednak usłyszeć pewien zgrzyt: niepotrzebnie częste nawiązywanie do wyborów z 2015 roku i polityki rządu Beaty Szydło. O ile sam tytuł jest świetnie dobrany, to powracające regularnie przytyki do współczesności w ostatecznym rozrachunku nużą. Pojawia się w głowie czytelnika wiele pytań. Dlaczego na samym wstępie Stanisław Zakroczymski skupia się na (przebrzmiałym już dla przeciętnego Polaka) sporze o Trybunał Konstytucyjny i (wycofanej) reformie sądownictwa? Po co, nawet w części historycznej, tak częste skojarzenia z PiS-em i „pisowską smutą” (wyrażenie użyte w tekście)? Z jakiego powodu dodany został w ostatniej chwili suplement (a i tak w momencie ukazania się książki już nieaktualny) z gorączkową krytyką „faszystowskich” rządów PiS?

fot.Darwinek/ CC BY-SA 3.0 Tuż po transformacji ustrojowej, w lipcu 1990 roku, prof. Strzembosz został sędzią Sądu Najwyższego, po czym decyzją Sejmu został sędzią pierwszym SN. Do 1998 pełnił również funkcję przewodniczącego Trybunału Stanu.

Chciałbym być dobrze zrozumiany: nie chodzi o to, by bronić działań władzy czy odmawiać rozmówcom prawa do oceny współczesności (choćby najbardziej krytycznej); co więcej – dziwiłbym się, gdyby takich nawiązań (i takiej krytyki!) nie było. Chodzi jednak o proporcje. Tych elementów jest po prostu za dużo. Ich nagromadzenie niesie ze sobą ryzyko sprowadzenia fascynującego, ponadczasowego (choć głęboko w czasie zanurzonego) świadectwa do pamfletu politycznego; strywializowania relacji przez uwikłanie jej w przemijającą sytuację polityczną; zredukowania niezwykle ciekawej biografii do narzędzia walki z obecną władzą. Mnożące się wstawki tego typu szkodzą uniwersalności przekazu, osłabiają jego wagę; są zbyt „łopatologiczne” – warto zaufać inteligencji czytelników!

Co więcej, o ile rozmówcy najczęściej uciekają od zero-jedynkowych ocen i wzorcowo wręcz potrafią (zwłaszcza prof. Strzembosz) dostrzec najbardziej nieoczywiste niuanse, tak wydaje się, że słowa „PiS” i „Kaczyński” działają na nich niemal jak płachta na byka. Krytyka formułowana pod adresem obecnych władz jest (takie przynajmniej odniosłem wrażenie) z reguły bardziej jednoznaczna niż w stosunku do całego PRL-u. Efekt jest zadziwiający: chwilami ma się poczucie, że cała opowieść nieuchronnie prowadzi do PiS-owskiej apokalipsy. A przecież w istocie tak nie jest!

Plusy:

• świadectwo bardzo ciekawego, nietuzinkowego życia intelektualisty-prawnika: to pouczająca, niestandardowa lekcja historii najnowszej, więcej mówiąca o epoce niż najbardziej szczegółowe podręczniki
• pieczołowitość w przygotowaniu książki, dociekliwość pytającego i nieuciekanie przez opowiadającego od trudnych tematów
• wspomnienia prof. Strzembosza pozbawione są (najczęściej) upraszczającego mechanizmu „biały – czarny”, „dobry – zły”; w fascynujący niekiedy sposób ukazują złożoność – raz tragiczną, raz komiczną – postaw w systemie o aspiracjach totalitarnych (PRL); jasne i ciemne strony transformacji ustrojowej; nieoczywiste dylematy III RP

Minusy:

• miejscami nieco sztuczne dialogi rozmówców (efekt pracy redakcyjnej)
• Stanisław Zakroczymski niekiedy zbyt usilnie pragnie zaznaczyć swą obecność
• pojawiają się zbyt szczegółowe wątki stricte prawnicze, mogące znużyć czytelników nie-prawników.

Zgrzyt:

• zbyt częste odwoływanie się do bieżącej, koniunkturalnej sytuacji politycznej

Metryczka:

Autor: Adam Strzembosz, Stanisław Zakroczymski
Tytuł: „Między prawem i sprawiedliwością”
Wydawca: Wydawnictwo Więź
Oprawa: twarda
Liczba stron: 344
Rok wydania: 2017

Książkę możecie kupić w naszym sklepie:

Strzembosz Adam, Zakroczymski Stanisław

Między prawem i sprawiedliwością

„Między prawem i sprawiedliwością”, wywiad rzeka z prof. Adamem Strzemboszem, to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto chce zrozumieć głęboki spór polityczno-prawny, który podzielił dziś Polskę na pół.Nie bez powodu prof. Strzembosz, pierwszy prezes Sądu Najwyższego w latach 1990-1998, w ostatnich miesiącach stał się najważniejszym autorytetem protestujących w obronie niezawisłości sądów i trójpodziału władzy.Biografia Profesora w naturalny sposób wprowadza do rozmowy tematy dotyczące systemu PRL i przemian ustrojowych, m.in. tworzenie polskiego sądownictwa dla nieletnich, postawy …

Sklep	Format	Zwykła cena	Cena dla naszych czytelników
paskarz.pl		49.98 zł	34.41 zł idź do sklepu »