fot.domena publiczna Konstancja Austriaczka (fot. domena publiczna)
Konstancja Austriaczka (ur. 24 grudnia 1558 w Grazu w Austrii, zm. 10 lipca 1631 w Krakowie) – królowa Polski, druga żona Zygmunta III Wazy, córka Karola, arcyksięcia austriackiego i Marii, córki Albrechta V, księcia bawarskiego.
Ślub Konstancji z Zygmuntem III Wazą i jej koronacja na królową Polski (11 XII 1605) nastąpiły po uzyskaniu potrzebnej wówczas dyspensy papieskiej. Mimo zezwolenia papieskiego małżeństwo króla z siostrą pierwszej żony uznano w Polsce za naruszenie praw moralnych i kazirodztwo. Z tego powodu występowali przeciwko niemu prymas Jan Tarnowski i jezuici z kaznodzieją królewskim Piotrem Skargą na czele. Sprzeciwiała się także duża część magnatów (np. kanclerz koronny Jan Zamoyski) i szlachty, którzy obawiali się wzrostu wpływów habsburskich i za panowania w Polsce ortodoksyjnego katolicyzm. Małżeństwo to zwalczane było szczególnie ostro w okresie rokoszu Zebrzydowskiego w latach 1606-1607.
Obawy natury politycznej dotyczące królowej okazały się uzasadnione. Konstancja była bowiem protektorką Habsburgów na dworze polskim i oddziaływała na politykę króla w interesie swej rodziny. Po wybuchu wojny trzydziestoletniej przyczyniła się do udzielenia przez Zygmunta III pomocy Habsburgom i skierowania w 1619 r. formacji lisowczyków na Węgry. Wpływała również na obsadę urzędów senatorskich, zwłaszcza duchownych, a na dworze królewskim zaprowadziła język i kulturę niemiecką. Budowała konsekwentnie stronnictwo dworskie i pozyskiwała sobie magnatów, żeniąc ich z Niemkami. Z jedną z jej dam dworu ożenił się znany pamiętnikarz Albrycht Stanisław Radziwiłł, który zawdzięczał królowej urząd podkanclerzego litewskiego.
Królowa była w młodości bardzo szczupła, miała głęboko osadzone ciemne oczy, twarz pociągłą, małe usta. Z wiekiem utyła, a jej oczy stały się wypukłe (wytrzeszcz), co pozwala przypuszczać, że cierpiała na nadczynność tarczycy. Jej małżeństwo z królem było bardzo szczęśliwe. Urodziła Zygmuntowi III siedmioro dzieci, z których dwójka umarła zaraz po przyjściu na świat. Dążyła do zabezpieczenia podstaw materialnych swego potomstwa w Polsce i tworzyła podwaliny pod dziedziczność tronu. W 1624 r. kupiła w tym celu, ku oburzeniu szlachty, wielkie dobra żywieckie.
W 1621 i 1625 r. przeforsowała nominacje na urzędy biskupie dla dwóch swoich synów: Jana Alberta (1612-1634) i Karola Ferdynanda (1613-1635). Próbowała zapewnić jeszcze za życia męża koronę królewską swojemu najstarszemu synowi, Janowi Kazimierzowi, usuwając na dalszy plan Władysława, najstarszego syna Zygmunta III z jego pierwszego małżeństwa. Zmarła nagle i pochowana została w katedrze na Wawelu w podziemiach kaplicy Wazów. Była osobą głęboko religijną, lecz nietolerancyjną i w sprawach wyznaniowych wywierała negatywny wpływ na męża.
Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.
Źródło:
Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.