Bolko II Mały (ur. ok. 1309–1312, zm. 28 VII 1368) – książę świdnicki, syn Bernarda świdnickiego i Kunegundy Łokietkówny. W chwili śmierci ojca (1326) mógł samodzielnie objąć rządy. Sprawował też opiekę nad młodszym bratem Henrykiem, z którym nigdy nie dokonał podziału i który pozostawał tylko biernym współrządcą.

Kierunki polityki Bolka określały koligacje rodzinne: związek z dynastią Wittelsbachów (jego szwagrem był cesarz Ludwik Bawarski) i z Królestwem Polskim (Kazimierz III Wielki był jego wujem). Stawiało go to w konflikcie z rządzącymi w Czechach Luksemburgami.

Uczestniczył w wyprawie cesarza Ludwika do Włoch (1329), wspierał Wittelsbachów w walce z Luksemburgami o Brandenburgię (1348). Związał się też z wrogimi Luksemburgom Habsburgami, żeniąc się z córką księcia austriackiego Leopolda (1338). Stawił opór ciągnącym na Polskę (1331) wojskom króla czeskiego Jana i uniemożliwił im wspólna akcję z Krzyżakami przeciwko Władysławowi I Łokietkowi. Utracił jednak wtedy na rzecz Czech Głogów (w którym sprawował opiekę nas swą siostrą Konstancją, wdową po księciu Przemku).

Zdołał wykupić część dzielnicy swego stryja, Bolka ziębickiego, który złożył hołd królowi Czech (1336), a po śmierci innego stryja, Henryka, przejął całe księstwo jaworskie (1346). Wziął udział w koalicji Polski i cesarza Ludwika przeciwko Czechom (1344–1348). Odparł wtedy atak króla czeskiego na Świdnicę (1345), uwzględniony został przy zawieraniu pokoju polsko-czeskiego w Namysłowie (1348). Wkrótce jednak dał się pozyskać dyplomacji następcy Jana Luksemburskiego, Karola IV (od 1355 cesarza).

Zawarty w 1350 roku układ przewidywał małżeństwo małoletniego syna Karola z Anną, bratanicą Bolka. W ten sposób po śmierci bezdzietnego Bolka księstwo świdnickie przypaść miało Czechom. Ostatecznie Anna wydana została za samego Karola (1353). Bolko, choć nie złożył Czechom hołdu, stał się teraz bliskim sojusznikiem króla czeskiego. Przyniosło mu to wiele korzyści.

Na Śląsku wykupił wiele miast od sąsiednich książąt, uzyskał też daleko idące ustępstwa terytorialne od cesarza. Kupił w dożywotnie posiadanie całe Dolne Łużyce (1364). Stał się najpotężniejszym z książąt śląskich, a dobre stosunki z cesarzem oraz królami polskim i węgierskim (brał udział w zjeździe monarchów w Krakowie w 1364 roku) zwiększały jeszcze jego znaczenie. Miał też wielkie osiągnięcia w polityce wewnętrznej. Był dbałym gospodarzem swych ziem, wspierał miasta, zwłaszcza stołeczną Świdnicę, którą obdarzył licznymi przywilejami. Odnowił przywilej swego dziada i imiennika dla Żydów. Wznosił liczne zamki, zwłaszcza na sudeckiej granicy z Czechami.

Rządził silną ręką. Pilnie strzegł ładu publicznego. Był władcą bardzo dumnym. Utrzymywał świetny dwór, przyciągający liczne rycerstwo, także z Niemiec. Niemieckiego pochodzenia była zdecydowana większość doradców książęcych. Pochowany został obok ojca w Krzeszowie (zachował się nagrobek).

Żonaty był z Agnieszka austriacką (1338). Małżeństwo to było najpewniej bezdzietne, choć być może narodziła się z niego córka Elżbieta (wydana za rycerza Piotra z Prochowic). Postacią legendarną, stworzoną przez lokalnych historyków śląskich w XVII wieku, był natomiast rzekomy syn i imiennik Bolka, który jako dziecko ulec miał śmiertelnemu wypadkowi podczas zabawy z błaznem książęcym na dziedzińcu zamku Chojnik. Legenda ta, dodająca szczególnego dramatyzmu wymarciu świdnickiej linii Piastów, żywa jest wciąż w tradycji miejscowej i literaturze pięknej.

Po śmierci Bolka władzę w księstwie świdnickim nominalnie objął małoletni syn cesarza Karola IV, Wacław (1369), ale rządy aż do swej śmierci (1392) sprawowała księżna-wdowa Agnieszka. Bolko Il Mały był ostatnim księciem śląskim, który nie uznawał formalnego zwierzchnictwa Czech.

W lokalnej tradycji śląskiej kultywowanej wśród ludności niemieckiej zapisał się jako znakomity gospodarz i symbol śląskiej samodzielności. Przez polskich popularyzatorów historii, zwłaszcza po Il wojnie światowej, kreowany był często na bohaterskiego obrońcę polskości Śląska; wizerunek ten przenikał do literatury pięknej (S. Helsztyński, „Rapsodia świdnicka”). Jest to pogląd mocno przesadzony i uproszczony. Związki Bolka z Polską były koniunkturalnej natury, a opór przeciwko Czechom, którym zapewnił w końcu swoje władztwo, wynikał raczej z osobistych ambicji księcia.

Autor hasła:

Tomasz Jurek – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. średniowiecznej historii Śląska. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.