fot.domena publiczna Bazyli II Bułgarobójca na miniaturze.
Bazyli II Bułgarobójca (ur. 958, zm. 15 XII 1025 w Konstantynopolu) – cesarz bizantyński w latach 976–1025. Syn Romana II. Nigdy się nie ożenił; jego następcą został brat, Konstantyn VIII.
Formalnie sprawował władzę od 976 roku, faktycznie jednak – po odsunięciu wpływowego eunucha parakoimenosa Bazylego. Bazyli II odziedziczył cesarstwo zamknięte stosunkowo bezpiecznymi granicami, opartymi na północy o Dunaj, na wschodzie sięgającymi poza Eufrat, wraz z Kretą i Cyprem, co pozwoliło kontrolować Morze Egejskie. Największym niebezpieczeństwem pozostawali Rusowie, którzy po raz pierwszy pojawili się pod murami Konstantynopola w 860 roku. Dzięki zabiegom politycznym udało się ich pozyskać na służbę cesarstwa.
Głównym problemem wewnętrznym stała się rebelia rodu Fokasów i Sklerosów w Anatolii w 986 roku. Cesarz postanowił osłabić arystokrację, wydając prawo o ochronie własności chłopskiej (996). Mógł dzięki temu rekrutować liczną armię. Ostatecznie przeprowadził jednak jej reformę, opierając główne siły na armii stałej, w skład której wchodziły doborowe oddziały Waregów.
Bazyli otrzymał do przeprowadzenia wojny domowej od księcia Rusi Włodzimierza pomoc składającą się z oddziału 6 tysięcy Waregów. Książę zażądał w zamian ręki cesarskiej siostry, Anny. Ze swej strony zdecydował się na chrystianizację Rusi. Ostatecznie rozprawił się w 989 roku z wewnętrzną opozycją, również przy pomocy Waregów. Odegrali oni także główną rolę w tłumieniu buntu Bułgarów. Pierwsze starcie z nimi (985/986) nie było pomyślne dla Bazylego. Armia została rozbita w czasie odwrotu w sierpniu 986 roku. Dopiero po uspokojeniu stosunków w Azji w 1001 roku Bazyli osobiście poprowadził wielką ofensywę na Bałkanach.
W toku czteroletniej wojny odebrał carowi Samuelowi ponad połowę ziem. Kilka miast dobrowolnie przyłączyło się na powrót do Bizancjum. Jednak dopiero w lipcu 1014 roku doszło do ostatecznej rozprawy nad górnym Strymonem, w przełęczach pasma górskiego Belasica. Samuel zdołał zbiec, ale większość jego żołnierzy (ok. 14 tysięcy) dostała się do niewoli. Bazyli kazał ich oślepić, pozostawiając co setnemu jedno oko, aby mogli zaprowadzić swych towarzyszy do cara. Samuel na widok okaleczonej armii zmarł 6 października 1014 roku.
Bazyli podporządkował sobie Bułgarię. Patriarchat ochrydzki zamienił w autokefalię o randze arcybiskupstwa, dzięki czemu nie dopuścił do podporządkowania go patriarsze Konstantynopola i sam kontrolował ten Kościół. U kresu swego życia Bazyli wyraźniej zainteresował się Zachodem. W Italii doprowadził do połączenia wszystkich bizantyńskich ziem w jeden katepanat, dając tym terytoriom sprawniejszą administrację. Pozwoliło to na przeciwstawienie się Cesarstwu Rzymskiemu Narodu Niemieckiego oraz na podjęcie planów wyparcia Arabów z Sycylii. Śmierć cesarza zniweczyła realizację tych zamierzeń.
Literatura: M. Angold, Cesarstwo bizantyńskie 1025–1204. Historia polityczna, Warszawa 1993, s. 7–19.