Kazimierz I Karol Odnowiciel, Mnich (ur. 25 VII 1016, zm. 19 III 1058) – książę polski, syn Mieszka II i Rychezy, córki Erenfrieda Ezzona, palatyna reńskiego.

Jako dziecko wychowywał się pod opieką matki, a po ukończeniu 10 lat oddany został do klasztoru w celu odebrania wykształcenia odpowiedniego dla przyszłego władcy. Dawniej sądzono, że był to jakiś klasztor zachodnioeuropejski, dzisiaj przeważa pogląd, iż był to raczej rodzimy klasztor benedyktyński. Po śmierci ojca w 1034 r. objął tron jako jedyny męski przedstawiciel dynastii piastowskiej, który pozostał przy życiu po burzliwych i krwawych wydarzeniach z lat 1031-1034. Przypuszcza się, że pewną rolę polityczną w tym okresie odgrywała przy jego boku Rycheza. Być może sprawowała nawet regencję, choć ze względu na wiek Kazimierza wydaje się to nieprawdopodobne. Na skutek silnej opozycji Rycheza była jednak zmuszona opuścić Polskę (zapewne ok. 1036), a Kazimierz utrzymał się przy władzy tylko do 1037 r. i w ślad za matką wyjechał do Niemiec. Było to spowodowane osłabieniem władzy książęcej i wybuchem powstania przeciwko Piastom.

Zamęt w kraju pogłębił bunt dawnego cześnika Mieszka II, Miecława, który opanował Mazowsze, a także rewolucja pogańska i najazd czeskiego księcia Brzetysława I w 1038 lub 1039 r. Brzetysław zdobył Kraków, Giecz, Gniezno, Poznań i Wrocław, zniszczył katedrę gnieźnieńską, z której zabrał relikwie św. Wojciecha, zagarnął liczne łupy oraz jeńców i powrócił do Pragi.

Mimo licznych wojen, krwawych sporów w łonie dynastii, powstań, buntów i najazdów zbudowana przez Piastów organizacja państwowa nie przestała istnieć, choć została mocno nadwerężona. W tych okolicznościach na przełomie 1038/39 lub w 1039 r., po wcześniejszym pobycie na Węgrzech i w Niemczech, złożeniu hołdu cesarzowi Konradowi II i otrzymaniu od niego pomocy w postaci 500 rycerzy, Kazimierz wrócił do kraju. Kraj pogrążony był w chaosie wewnętrznym, utracił Śląsk (na rzecz Czech), Mazowsze, gdzie rządził samodzielnie Miecław, oraz Pomorze, które usamodzielniło się. Pozostały tylko Wielkopolska, Małopolska i dawne ziemie Łęczyczan i Sieradzan, a zadania, jakie stanęły przed księciem, wymagały szybkiego i skutecznego działania. Musiał odbudować struktury organizacyjne państwa, jego system skarbowy (wówczas jeszcze płytki), organizację kościelną oraz odzyskać utracone ziemie.

Pierwszym krokiem było pozyskanie poparcia Rusi. Stosunki z księciem kijowskim Jarosławem Mądrym uregulował Kazimierz zapewne tuż po powrocie do kraju i przypieczętował sojusz małżeństwem z jego siostrą Dobroniegą Marią ok. 1040-1042 r. Przymierze to zostało wykorzystane przede wszystkim do walk z Miecławem, w których wspomagały Kazimierza posiłki ruskie. W 1041 r. w wyprawie na Mazowsze uczestniczył nawet sam książę Jarosław.

Zmagania z Miecławem trwały jednak kilka lat, a ten ostatni był wspierany przez Pomorzan. Ostatecznie zakończyły się one śmiercią Miecława i przyłączeniem Mazowsza do władztwa Kazimierza (zapewne w 1047). Równocześnie odzyskał on pewne wpływy na Pomorzu Gdańskim.

Energicznie upominał się o zwrot zagarniętego przez Brzetysława Śląska oraz uwiezionych relikwii św. Wojciecha i jeńców, prowadząc akcję dyplomatyczną na dworze cesarskim i w kurii rzymskiej. Początkowo cesarz Henryk III stanął po stronie Kazimierza i podjął wyprawę na Czechy, posiłkowana przez polską dywersję. Rozejm zawarty w Ratyzbonie (1041) potwierdził pretensje polskie. Brzetysław jednak ukorzył się przed cesarzem i stał się jego lennikiem, co odwlekło odzyskanie Śląska. W 1046 r. zawarto układ w Merseburgu, który gwarantował nienaruszalność granicy polsko-czeskiej, ale podczas zamieszek w Niemczech około 1050 r, Kazimierz uderzył na Śląsk i opanował go. W 1054 r. na zjeździe w Kwedlinburgu Henryk III zgodził się na pozostawienie Śląska w polskich rękach pod warunkiem płacenia z niego Brzetysławowi i jego następcom rocznego trybutu w wysokości 300 funtów srebra i 30 funtów złota.

Równocześnie z postępami w odbudowie terytorialnej kraju dążył Kazimierz do odnowienia i umocnienia organizacji kościelnej, a dzieło to kontynuował jego syn i następca Bolesław Śmiały. Utrzymywał też żywe kontakty z Leodium (nad Mozą), Kolonią i Rzymem. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Według Długosza była to katedra poznańska, ale jest to informacja mało wiarygodna. Z małżeństwa z Dobroniegą Marią miał liczne potomstwo: Gertrudę, Bolesława II Śmiałego, Władysława I Hermana, Mieszka, Świętosławę i Ottona. Zapewne jeszcze przed śmiercią wyznaczył na swego następcę i seniora najstarszego syna Bolesława, a młodsi synowie być może otrzymali dzielnice.

W historiografii polskiej oraz w tradycji Kazimierzowi I Odnowicielowi wystawia się zgodnie bardzo wysokie noty podkreślając, że odbudował państwo piastowskie. Garść uwag o jego panowaniu przekazał Gall Anonim, wskazując na rolę w odbudowie państwa oraz niektóre sukcesy wojenne (Mazowsze, Pomorze). Kronikarz ten nadał mu też przydomek Odnowiciel. Inny przydomek – Mnich – pojawił się w Kronice wielkopolskiej i jest wynikiem błędnych interpretacji źródeł, które podały fakt oddania go na naukę do klasztoru. Pierwsze imię księcia jest dwuczłonowym imieniem słowiańskim (Kazi – mir), gdzie pierwszy człon znaczy niszczyć (kazić), a drugi pokój. Oznaczałoby to niszczącego pokój, może niszczącego spokój wroga? Imię to wystąpiło w dynastii po raz pierwszy i później rozpowszechniło się wśród Piastów. Drugie imię, Karol, było wynikiem kultu Karola Wielkiego, szerzącego się na dworze Piastów za pośrednictwem Ludolfingów (Otton III, żona Mieszka II Rycheza).

Literatura:

1. S. Kętrzyński, Kazimierz Odnowiciel, w: tegoż, Polska X-XI wieku, Warszawa 1961.
2. Z S. Pietras, Kazimierz Odnowiciel, Katowice 1976 i 1978.

Autor hasła:

Józef Dobosz – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista i nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m. in. monografii poświęconej Kazimierzowi II Sprawiedliwemu (2011). Redaktor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Kazimierzu Odnowicielu: