Najważniejsze rocznice

fot.Mateusz Giełczyński/CC BY-SA 4.0 Krakowscy uczeni zostali aresztowani podczas spotkania zwołanego w Collegium Novum.

6 listopada 1939 roku rozpoczęła się akcja wymierzona w środowisko krakowskich uczonych, która przeszła do historii jako Sonderaktion Krakau.

Operację w Krakowie przeprowadziła Einsatzgruppe I. 6 listopada w Collegium Novum zwołano ogólne zebranie wykładowców. W jego trakcie oskarżono uczonych o samowolne rozpoczęcie roku akademickiego oraz o wrogość do niemieckiej nauki. Zapowiedziano wywiezienie zebranych – za wyjątkiem obecnych na sali kobiet – do obozu koncentracyjnego.

Aresztowano tego dnia 183 osoby, zarówno z Uniwersytetu Jagiellońskiego, jak i Akademii Górniczej, Akademii Handlowej i innych uczelni. Początkowo zatrzymani przebywali w aresztach w Krakowie, a pod koniec listopada przeniesiono ich do obozu w Sachsenhausen. W międzyczasie 11 osób zwolniono.

Pobyt w obozie doprowadził do pogorszenia zdrowia zwłaszcza starszych spośród zatrzymanych naukowców. Pod koniec grudnia w wyniku złych warunków zmarł profesor Antoni Meyer. Kolejną ofiarą stał się Stanisław Estreicher, były rektor UJ.

Zatrzymanie grona krakowskich uczonych wywołało protesty na całym świecie. W ich wyniku część uwięzionych zwolniono w lutym 1940 roku. Pozostałych przeniesiono do Dachau i innych obozów, gdzie spędzili kolejne półtora roku.

Łącznie w wyniku akcji śmierć poniosło 20 krakowskich uczonych. Część zmarła w wyniku wycieńczenia już po zwolnieniu z obozu. Niektórzy – jak profesorowie Leon Sternbach i Joachim Mettalman, mający żydowskie pochodzenie – zostali zamordowani.