Najważniejsze rocznice

fot.Foto Wildi/CC BY-SA 3.0 Rudolf Vrba był jednym z nielicznych więźniów obozu koncentracyjnego w Auschwitz, którym udało się uciec.

10 kwietnia 1944 roku Rudolf Vrba i Alfréd Wetzler uciekli z obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Dwa tygodnie później znaleźli się na Słowacji, gdzie sporządzili kilkudziesięciostronicowy raport potwierdzający i uzupełniający wcześniejsze doniesienia na temat Holokaustu.  Zawarte w raporcie informacje zostały rozpowszechnione przez międzynarodowe media,  w tym „New York Times” i BBC World Service.

Vrba i Wetzler, słowaccy Żydzi, trafili do Auschwitz w 1942 roku. W 1944 roku podjęli decyzję o wspólnej ucieczce. 7 kwietnia z pomocą innych więźniów ukryli się na terenie obozu. Na wolność wydostali się trzy dni później.

Więźniowie byli świadkami eksterminacji tysięcy przybywających do obozu Żydów i wiedzieli o planowanej deportacji około miliona węgierskich Żydów. Gdy dotarli do Żylina, przekazali posiadane przez siebie informacje słowackiej Radzie Żydowskiej. Ich sprawozdanie zostało sporządzone w językach słowackim i niemieckim. Wkrótce przedostało się do Szwajcarii, a za pośrednictwem szwajcarskiej prasy – także do państw alianckich.

Raport Vrba-Wetzlera, znany także jako „protokoły z Auschwitz”, miał ogromne znaczenie dla informowania opinii publicznej na temat Zagłady. Nie było to pierwsze sprawozdanie sporządzone przez byłych więźniów. Szczątkowe informacje dotyczące losu deportowanych Żydów przedostawały się na Zachód od 1942 roku. Raporty przekazywali również tacy uciekinierzy, jak Konstanty Jagiełło, Tomasz Sobański czy Jerzy Tabeau. Nie były one jednak w takim stopniu nagłośnione przez media, jak relacja Vrba-Wetzlera.