fot.Rembrandt/domena publiczna Portret Skanderbega z XVII wieku.
Jerzy Kastriota (Skanderbeg; ur. 1405, zm. 17 I 1468 w Lesh, Alessio) – najmłodszy spośród czterech synów Jana Kastrioty, władcy Misji i innych terytoriów w Albanii, zmuszonego do uznania zwierzchnictwa Turcji osmańskiej. Od 1451 roku żonaty z Androniką Arianiti, z którą miał syna Jana. Oboje po jego śmierci udali się na emigrację do Neapolu.
W czasach dzieciństwa i młodości kilkakrotnie przebywał jako zakładnik na dworze sułtanów. W 1423 roku przyjął islam (wówczas otrzymał imię Iskender, Skander – Aleksander) i przyjęty został do szkoły paziów. Po jej ukończeniu otrzymał od sułtana timar w rejonie Dibry. Po śmierci ojca otrzymał w 1438 roku w zarząd jego ziemie oraz tytuł bega. W 1440 roku został walim całego wilajetu Dibry.
Pozostając oficjalnie wiernym poddanym sułtana, nawiązał tajne negocjacje z Wenecją, Dubrownikiem, Neapolem i Węgrami. Dopiero jednak jesienią 1443 roku, gdy armia węgierska rozpoczęła zwycięski marsz na Bałkany, zajął podstępem najważniejszą twierdzę albańską Kruję i ogłosił utworzenie niepodległego księstwa albańskiego. Powrócił też do katolicyzmu, jednak powszechnie nadal nazywano go Skanderbegiem.
Pociągnął za sobą innych władców albańskich, którzy w marcu 1444 roku utworzyli w mieście Alessio (Lesh) ligę antyturecką pod jego przewodem. Już w czerwcu odparł atak turecki Alego paszy. Zamierzał przyłączyć się do wojsk krucjaty maszerujących pod Warnę, lecz despota Jerzy Branković nie udzielił mu zgody na przemarsz przez Serbię. Współpracował też z Janem Hunyadym w 1448 roku, jednak Turcy zdołali przeszkodzić połączeniu jego wojsk z węgierskimi. Zawarł również sojusz z Wenecją, idąc na kompromis w trwającym od 1447 roku konflikcie o Danj.
W 1450 roku Murad II przygotował wielką ekspedycję przeciw Albanii i obległ Kruję. Obronę tej twierdzy uznano w całej Europie za wielki sukces Skanderbega, zwłaszcza że dysponował tylko własnymi siłami. Jednak pomoc z zewnątrz była dla Albanii niezbędna, toteż w 1451 roku Jerzy Kastriota uznał się za wasala króla Neapolu, Alfonsa Aragońskiego. Mimo to walki z Turcją toczyły się ze zmiennym szczęściem, a po śmierci Alfonsa sam Neapol uwikłany został w wojnę domową, w która Skanderbeg także był zaangażowany.
Przypadło to na okres planów wielkiej europejskiej krucjaty antytureckiej, podjętych przez papieża Piusa II, upatrującego w księciu albańskim przywódcę wojsk krucjatowych. Fiasko tych planów, osłabienie Neapolu, wzrost naporu tureckiego skłoniły Kastriotę do zawarcia pokoju z Turkami (1461), w którym zobowiązał się on m.in. do opłaty trybutu. W 1462 roku podpisał sojusz z Bośnią i Węgrami, zamierzając zaanektować ziemie macedońskie, jednak Węgry zawarły wkrótce pokój z Turcją, a państwo bośniackie zostało całkowicie zlikwidowane przez Osmanów. Książę albański musiał więc zrezygnować ze swych planów i zawarł kolejny pokój z Turcją (27 IV 1463).
W 1466 roku sułtan Mehmed II podjął następną wyprawę na Albanię, bezskutecznie próbując zdobyć Kruję. Również działania ofensywne Skanderbega, prowadzone w sojuszu z Wenecją i zmierzające do zdobycia tureckiej twierdzy Elbasany, nie przyniosły sukcesu. Działania wojenne trwały też w roku następnym, i tym razem udało się Albańczykom obronić Kruję. Wojna trwała, gdy Jerzy Kastriota po krótkiej chorobie zmarł. Po jego śmierci Albańczycy, wspierani przez Wenecję, opierali się Turkom jeszcze ponad dziesięć lat. Kruja padła w 1478 roku, ostatnia twierdza – Szkodra w 1479 roku.
Jerzy Kastriota odegrał bardzo ważną rolę nie tylko w dziejach Albanii, lecz także całej południowo-wschodniej Europy. Był nie tylko wybitnym wodzem, który zasłużył sobie na nadane mu miano Athleta Christi, lecz także wybitnym politykiem, zmierzającym do scalenia licznych księstw albańskich. Działania jego doceniono już za życia, bardziej jednak za granicą niż w kraju, gdzie musiał przezwyciężać liczne ruchy odśrodkowe.
W Polsce w XVI–-XVIII wieku Kastriota był symbolem rycerza chrześcijańskiego. Szczególną popularność zdobył po śmierci – dzięki biografii napisanej przez Marina Barlezzia (Barletiusa), tłumaczonej niemal na wszystkie języki europejskie, w tym polski. Poświęcono mu też inne utwory literackie, np.: [M. K. Ogiński], O rządzie. Skanderbek książę Albanii, w: Powieści historyczne i moralne napisane przez obywatela słonimskiego, Warszawa 1782, s. 142–162; F. Kamieński, Wojny greckie z Portą Ottomańską dzielnością Jerzego Kastriota książęcia albańskiego przezwanego Szkanderbek wsławione, Wilno 1773; T.T. Jeż, O byt.
Literatura:
- Historya o żywocie y zacnych sprawach Jerzego Kastryota, którego pospolicie Szkanderbegiem zwą, Książęcia Epireńskiego na trzynaście ksiąg podzielona, napisana od Maryna Barlecyusa, tłum. C. Bazylik, Brześć 1569.
- M. Bielski, O Skanderbegu Macedonie albańskim książęciu, Warszawa 1969.
- J. Bandrowski, Skanderbeg – lew Albanii, Warszawa 1927.