Henryk VII (ur. 28 I 1457 w zamku Pembroke w Walii, zm. 21 IV 1509 w Richmond) – król Anglii od 1485 roku. Założyciel dynastii Tudorów. Był pogrobowcem Edmunda Tudora, hrabiego Richmond, wnukiem Owena Tudora, męża Katarzyny Francuskiej, wdowy po Henryku V, królu Anglii. Matka Henryka VII, Małgorzata Beaufort, była prawnuczką Jana z Gandawy, księcia Lancaster. Żoną Henryka była Elżbieta, córka Edwarda IV, króla Anglii; miał z nią ośmioro dzieci, m.in. synów: Henryka VIII i Artura oraz córki: Małgorzatę (wydaną za Jakuba IV, króla Szkocji) i Marię.

Henryk po powtórnym zamążpójściu matki wychowywał się na zamku swego wuja, hrabiego Pembroke. Po klęsce Lancasterów w 1471 roku udał się wraz z częścią rodu na emigrację do Francji. Okazje do powrotu stworzył rozłam w rodzie Yorków po zamachu Ryszarda III na Edwarda V. Henryk na czele połączonych sił Lancasterów i części Yorków wylądował w 1485 roku w Walii. Pokonał Ryszarda w bitwie pod Bosworth, a następnie został koronowany na króla jako Henryk VII. Rok później poślubił Elżbietę, córkę Edwarda IV, co stanowiło symboliczne połączenie zwaśnionych rodów Lancasterów i Yorków.

Pokonanie Ryszarda III nie uspokoiło konfliktów wewnętrznych. Popierająca go część rodu walczyła z Henrykiem do końca jego panowania. Najgroźniejsze okazały się bunty Lamberta Simnela i Perkina Warbecka. Pierwszy podawał się za Edwarda, syna Jerzego, starszego brata Ryszarda III. Zdołał on dzięki pomocy finansowej Małgorzaty Burgundzkiej, siostry Ryszarda, zebrać armię, która została pokonana przez Henryka w bitwie pod Stoke (1487).

Z kolei Perkin Warbeck ogłosił się zaginionym Edwardem V, synem króla Edwarda IV (wystąpił w 1492). Wsparty przez Małgorzatę Burgundzką, Jakuba IV, króla Szkocji, i Maksymiliana Habsburga, przyszłego cesarza, trzykrotnie atakował Anglię (został zabity w 1497). Henryk VII obawiał się też ataku ze strony potomków siostry Edwarda IV, Elżbiety. Ostatecznie pod koniec życia udało mu się pokonać wszystkich pretendentów do tronu i utwierdzić swoje panowanie.

Na arenie międzynarodowej działania Henryka były skierowane na uznanie jego rządów za prawomocne. Aktywna polityka Małgorzaty Burgundzkiej, która sprzyjała akcjom francuskim i szkockim przeciwko Henrykowi, mogła doprowadzić do izolacji Anglii i uznania Henryka za uzurpatora. Ten jednak, wykorzystując konflikt francusko-hiszpański, poparł Hiszpanię (traktat w Medina del Campo, 1489), żeniąc swego syna Artura, a po jego śmierci, Henryka, z Katarzyną Aragońską, córką Ferdynanda, króla Hiszpanii. Zawarł też porozumienie z Maksymilianem, cesarzem niemieckim, który sprawował regencję w Niderlandach. Ostatecznie zawarł pokój z królem Francji Karolem VIII, zgadzając się na włączenie Bretanii do Francji (1492).

W podobnie pokojowy sposób Henryk zneutralizował zagrożenie ze strony Szkocji. Do zbliżenia Anglii z północnym sąsiadem nakłaniał Henryka Ferdynand Hiszpański, który, zaangażowany w wojnę z Francją na terenie Włoch, był zainteresowany w osłabieniu dyplomatycznym Francji. Traktat pomiędzy Szkocją a Anglią został zawarty w 1502 roku i przypieczętowany małżeństwem córki Henryka, Małgorzaty, z Jakubem IV.

Na arenie wewnętrznej zasługą Henryka było odbudowanie administracji, która, rozprężona na skutek długotrwałych konfliktów, nie spełniała swoich zadań. Henryk w swoich reformach oparł się na tzw. nowej szlachcie (gentry), która zajęła miejsce starych rodów, skłóconych u schyłku wojny stuletniej (1337/1340–1453) i wojny Dwóch Róż (1455–1485). Ważną rolę za panowania Henryka odgrywał sąd Izby Gwiaździstej, zajmujący się sprawami zdrady stanu i będący ostateczną instancją odwoławczą. Za czasów Henryka rozwinęła się też tzw. Tajna Rada, stanowiąca zaczątek nowożytnego gabinetu. Widoczna centralizacja władzy rozwijała się we współpracy z parlamentem, który za panowania Henryka VII i jego syna „przyzwyczaił” się współdecydować o losach państwa.

Henryk sprzyjał rozwojowi gospodarki, popierał handel, dbał o rozwój eksportu. Za jego czasów rozpoczęto budowę floty wojennej, która za panowania jego następców zdobędzie przewagę na morzach. Na ten okres datuje się także początek angielskich wypraw odkrywczych. Wprawdzie Krzysztof Kolumb nie znalazł zrozumienia na dworze Henryka, ale król wyposażył wyprawy Johna Cabota (1497, 1498), który udał się na poszukiwanie tzw. północnej drogi do Indii i odkrył m.in. Nową Szkocję, a rok później ziemie leżące bardziej na południe. Czasy Henryka można ocenić jako okres stabilizacji dla kraju i utrwalania panowania nowej dynastii. Pod rządami jego następców, syna Henryka VIII i wnuczki Elżbiety I, Anglia wejdzie na arenę międzynarodową jako potęga europejska i rodząca się potęga światowa.

Literatura: S. Grzybowski, Polityka kolonialna Tudorów i pierwszych Stuartów, Wrocław 1970.

Autor hasła:

Maciej Michalski – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. historii idei, historii kobiet oraz historii kształtowania się tożsamości narodowej Słowian w XIX wieku. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.