fot.I. Bierwiaczonek/domena publiczna Portret Henryka II Pobożnego.

Henryk II Pobożny (ur. ok. 1200, zm. 9 kwietnia 1241) – książę śląski, krakowski i wielkopolski, syn Henryka I Brodatego i świętej Jadwigi. Po śmierci starszych braci został jedynym dziedzicem.

Fikcją literacką jest jego rzekomy młodzieńczy konflikt z bratem Konradem Kędzierzawym. Przez długie lata przygotowywał się u boku ojca do przejęcia rządów, dysponował własnym dworem i pieczęcią. Zastępował ojca w krytycznych chwilach niemocy (1227–1228) i niewoli (1229). Od 1234 roku zarządzał opanowanymi przez Henryka Brodatego ziemiami wielkopolskimi.

Po śmierci ojca (1238) objął też władzę na Śląsku i w Krakowie. Potrafił utrzymać pokój z wrogim sobie Konradem I mazowieckim, ale musiał zgodzić się na usamodzielnienie księcia Bolesława V Wstydliwego w Sandomierzu i Mieszka II Otyłego w Opolu (nad którymi Henryk Brodaty sprawował opiekę). Zdołał odeprzeć brandenburskie ataki na kluczowe grody pogranicza: Lubusz i Santok.

Ostry spór z Kościołem, jaki toczył ojciec, udało się Henrykowi zażegnać. Nawiązał bowiem kontakty z popieraną przez papiestwo opozycją przeciwko cesarzowi Fryderykowi II w Niemczech. Pod wpływem papieża polscy biskupi musieli pojednać się z księciem śląskim. Henryk zerwał jednak tym samym z tradycyjną już sympatią jego ojca i dziada do cesarzy z dynastii Hohenstaufów. Zaoferował nawet zorganizowanie w Lubuszu elekcji nowego króla niemieckiego. Niewykluczone. że właśnie to ściągnęło na Polskę najazd Mongołów (1241). Już współcześni oskarżali cesarza Fryderyka o sprowadzenie tego kataklizmu na swych przeciwników.

Zachowanie Henryka w toku wojny z Mongołami nie zostało do końca wyjaśnione. Nie wiadomo, dlaczego zdecydował się stawić opór dopiero na zachodnich kresach swego władztwa. W bitwie pod Legnicą 9 kwietnia 1241 roku Henryk poniósł druzgocącą klęskę, zapewne dostał się do niewoli i został ścięty (według innej wersji: poległ w walce). Klęska ta oznaczała też rozpad dzieła politycznego Henryka Pobożnego i jego ojca.

Henryk żonaty był (ok. 1214–1218) z Anną, córką króla czeskiego Przemysła Ottokara I. Była to kobieta nader świątobliwa, choć pozostawała w cieniu teściowej, świętej Jadwigi. Annie zawdzięczał swe powstanie wrocławski dom franciszkanów; poparcie dla tego zakonu żebraczego zapowiadało nowy typ pobożności. Henryk i Anna doczekali się bardzo licznego potomstwa. Obok synów: Bolesława II Rogatki, Mieszka, Henryka III Białego, Konrada I i Władysława, na wzmiankę zasługują córki: Gertruda (żona Bolesława I, syna Konrada I mazowieckiego), Konstancja (żona Kazimierza I kujawskiego) oraz Agnieszka i Jadwiga, mniszki i opatki w Trzebnicy.

Pośmiertną sławę zapewniła Henrykowi śmierć w walce z poganami. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w całej Europie. Bitwa pod Legnicą i męczeńska śmierć księcia stały się trwałym składnikiem śląskiej tradycji regionalnej, kultywowanej zwłaszcza przez ludność niemiecką. Do motywów tych sięgano też w ramach ideologii „polskiego przedmurza chrześcijaństwa”. Całkowicie anachroniczny wydaje się dziś spór toczony przez dawniejszych historyków, czy bitwa legnicka należy do polskiej, czy też do niemieckiej tradycji bohaterskiej.

Autor hasła:

Tomasz Jurek – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. średniowiecznej historii Śląska. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Bitwy z udziałem Henryka II Pobożnego: