Helena Moskiewska (królowa Polski 1501–1506)

fot.domena publiczna Helena z mężem, Aleksandrem Jagiellończykiem.

Helena Moskiewska (ur. 19 maja 1476, zm. 20 stycznia 1513) – królowa Polski, żona Aleksandra Jagiellończyka, córka Iwana III, wielkiego księcia moskiewskiego, i Zofii (Zoe), córki Tomasza Paleologa, despoty Morei. Wychowano ją na Kremlu w przywiązaniu do prawosławia.

W 1495 roku wydana została za Aleksandra Jagiellończyka, ówczesnego wielkiego księcia litewskiego. Ślub odbył się 18 lutego w Wilnie, częściowo z uwagi na wyznanie Heleny według ceremoniału w obrządku prawosławnym. Związek małżeński był bardzo udany, choć doszło do niego z powodów politycznych. Król Polski Jan Olbracht spodziewał się bowiem, że związek ten przyczyni się do utrzymania pokoju z Moskwą, a Iwan III żywił nadzieje, że zdobędzie przez Helenę wgląd w sprawy litewskie i polskie. Wbrew oczekiwaniom ojca wymawiała się od usług politycznych i była lojalna wobec męża.

W jej otoczeniu znalazło się sporo Polaków, jak Erazm Ciołek czy Wojciech z Brudzewa, od których przejmowała humanistyczną kulturę i nauczyła się języka polskiego. Nie poddała się naciskom wyższego duchowieństwa katolickiego i nie przeszła na katolicyzm, co było warunkiem jej koronacji na królową Polski. Po uzyskaniu przez Aleksandra korony królewskiej (1501) tytułowała się jednak królową Polski.

Pogodna i łagodna, zdobyła szybko miłość Aleksandra. Odziedziczyła po greckich przodkach matki wyjątkową urodę, skoro jeszcze w połowie XVI wieku sławiono w panegirykach jej piękność. W 1503 roku przyczyniła się do zawarcia rozejmu pomiędzy Litwą a Moskwą. Wiosną 1504 roku towarzyszyła mężowi w podróży do Prus Królewskich i była pierwszą królową polską witaną uroczyście w Gdańsku. Po śmierci Aleksandra (1506) przebywała głównie w Wilnie. Odsunięta od dotychczasowego życia i osamotniona, powzięła zamiar powrotu do Moskwy. Kontakty z bratem, wielkim księciem moskiewskim Wasylem III, stały się być może powodem jej śmierci. Według niezbyt wiarygodnego przekazu miała zostać otruta z polecenia kanclerza litewskiego Mikołaja Radziwiłła. Pochowano ją w Wilnie w soborze Przeczystej Bogurodzicy.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.