Gejza I (ur. między 1044 a 1048 w Polsce, zm. 25 IV 1077) – król węgierski w latach 1074-1077 z dynastii Arpadów. Syn Béli I i nieznanej z imienia córki Mieszka II, urodzony w Polsce jeszcze przed wyjazdem ojca na Węgry, tj. przed 1048 r. Między 1065 a 1070 r. zawarł związek małżeński z Synadeną, krewniaczką Nikeforosa Bataneiatesa. Pozostawił synów Kołomana i Almosa. Pochowany w Waitzen (Vác).

Po śmierci ojca (1063) nie mógł objąć władzy, gdyż Henryk IV wprowadził na tron węgierski Salomona, syna Andrzeja I. Gdy Gejzie odmówiono wydzielenia dawnej dzielnicy ojca, wraz z braćmi opuścił Węgry, uzyskując schronienie na dworze Bolesława Śmiałego. Korzystając z jego pomocy, w grudniu 1063 r. wkroczył na Węgry i zagroził władzy Salomona. W zawarciu między nimi kompromisowego porozumienia pośredniczył biskup Raaby (1064). Zawarty wówczas układ oddawał Gejzie ojcowiznę (księstwo w Nitrze), w zamian za co uznawał on prawo Salomona do korony węgierskiej i jego władzę zwierzchnią. Gejza nie pogodził się z takim obrotem sprawy, inspirując w 1073 r. wystąpienia antykrólewskie. W następnym roku doszło do wybuchu konfliktu, a Salomon, bezskutecznie zabiegający o pomoc Henryka IV, stanął do walki osamotniony. Gejza, dzięki pomocy swego brata Władysława i szwagra Ottona, rozbił pod Mogyoród wojska Salomona, który musiał uchodzić do Wieselburga (Moson).

Zwycięski Gejza koronował się w 1074 r., korzystając z korony przysłanej mu przez cesarza bizantyńskiego Michała VII Dukasa, z wyrytym na niej napisem: wiernemu królowi Węgier (stare insygnia wywiózł Salomon). Ten fakt nie świadczył jednak o tym, że Węgry uznawały polityczną zależność od Bizancjum. Władzę królewską Gejzy uznał papież Grzegorz VII, oburzony oddaniem przez Salomona Węgier w lenno cesarstwu. Już jednak pod koniec 1074 r. papież zmienił zdanie. Nazywając Gejzę jedynie „księciem Węgrów”, domagał się od niego oddania korony Salomonowi. Nie wpłynęło to na sytuację na Węgrzech, podobnie jak nie naruszyła pozycji Gejzy nieudana wyprawa zbrojna Henryka IV z 1074 r., podjęta w celu ponownego osadzenia na tronie węgierskim Salomona. Po śmierci Gejzy Węgrzy powołali na tron jego brata Władysława.

Literatura:

• T. Grudziński, Polityka papieża Grzegorza VII wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej (1073-1080), Toruń 1959.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Jarosław Nikodem – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. późnośredniowiecznej historii Polski i Litwy. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.