Elżbieta z Pilicy Granowska (ur. ok. 1372, zm. 12 maja 1420) – królowa Polski, trzecia żona Władysława II Jagiełły, jedyne dziecko możnowładcy małopolskiego, wojewody sandomierskiego Ottona z Pilicy i Jadwigi Melsztyńskiej.

Odziedziczyła po zmarłym w 1384 roku ojcu ogromną fortunę, na która składały się dwa kompleksy dóbr ziemskich położone wokół Pilicy (w ziemi krakowskiej) i Łańcuta (w ziemi przemyskiej). Wiano i niezwykła uroda przyciągały licznych kandydatów do jej ręki i majątku. Po uzyskaniu wieku zdatnego do małżeństwa została porwana i poślubiona przez rycerza Wiszela Czambora, z czesko-morawskiego rodu Wisenburgów. Wkrótce potem znalazła się w rękach innego rycerza morawskiego, który porwał ją z domu i także wziął z nią ślub. Wiszel Czambor protestował przeciwko temu i kwestionował ważność drugiego małżeństwa, został jednak zamordowany przez swego rywala w Krakowie.

Drugi związek Elżbiety również nie trwał zbyt długo. Około 1398 roku została ponownie wydana za mąż za pośrednictwem wuja, wojewody krakowskiego Spytka z Melsztyna, za Wincentego Granowskiego, kasztelana nakielskiego. W 1410 roku owdowiała po trzeci. Zaprzyjaźniona z siostrą króla, Aleksandrą, księżną mazowiecką, często przebywała w jej otoczeniu i była osobą znaną Jagielle.

Po owdowieniu Jagiełły (1416) rozpoczął się romans pięknej, chociaż już niemłodej Elżbiety z królem. Spotkania odbywały się w sekrecie od stycznia 1417 roku. Zakochany Jagiełło pojął Elżbietę za żonę 2 maja 1417 roku w kościele parafialnym w Sanoku w obecności zupełnie zaskoczonych możnowładców, przybyłych tam na zjazd panów rady, a nie na uroczystość ślubną. Małżeństwo króla wywołało w kraju wielkie wzburzenie, między innymi dlatego, że udaremniło plany stronnictwa luksemburskiego w Polsce, które zabiegało o wyswatanie Jagiełły z krewną króla Niemiec Zygmunta. Powszechnie mówiono o rzuceniu przez Elżbietę czarów na monarchę.

Największe protesty panów dotyczyły sprawy koronacji. Jagiełło pozostał jednak nieugięty i zgłosił gotowość porzucenia tronu i udania się wraz z żona na Litwę w razie braku zgody na jej koronację. Wobec takiej postawy króla protesty umilkły i 19 listopada 1417 roku odbyła się w katedrze krakowskiej koronacja Elżbiety na królową Polski.

Małżeństwo z Jagiełłą było szczęśliwe. Towarzyszyła mężowi we wszystkich podróżach. Miała duży wpływ na króla, który wykorzystywała do zabezpieczania interesów swoich dzieci ze związku z Granowskim. Była rzeczniczką zachowania dobrych stosunków z Krzyżakami. Zmarła po długiej chorobie w Krakowie, pochowana została w katedrze na Wawelu. Opłakiwał ją tylko Jagiełło, a cała Polska – jak pisał niechętny królowej Jan Długosz – cieszyła na wieść o jej śmierci. Związek Elżbiety z Jagiełłą był bezdzietny, a rozlegle dobra królowej przypadły jej synowi z trzeciego małżeństwa, Janowi z Pilicy (ok. 1405–1476), który został później kasztelanem krakowskim.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.