Bolesław I Wysoki (ur. 1127, zm. 8 grudnia 1201) – książę śląski, najstarszy syn Władysława II Wygnańca i Agnieszki austriackiej.

Pamiętał jeszcze czasy dziada, Bolesława III Krzywoustego, po którym otrzymał zresztą imię. Dorastając u boku ojca, uczestniczył w jego akcjach dyplomatycznych na Rusi. Uzyskał też własną dzielnicę na Śląsku. W 1146 roku przeżył klęskę i upadek rządów Władysława. Razem z rodzicami i braćmi uszedł do Niemiec. Najpewniej jednak nie osiadł na stałe, tak jak cała rodzina, w Altenburgu (Turyngia), lecz prowadził bardziej ruchliwy tryb życia.

Brał udział (choć być może chodzi tu jednak o jego ojca) w cesarskiej wyprawie krzyżowej do Ziemi Świętej (w 1147 roku). Kilkakrotnie przebywał na dworze cesarskim. Dwukrotnie uczestniczył w wyprawach cesarza Fryderyka I Barbarossy do Włoch; pod Mediolanem (w 1162 roku) odznaczył się w pojedynku, pokonując wyjątkowej postury przeciwnika.

W 1163 roku cesarz Fryderyk Barbarossa zmusił polskiego księcia zwierzchniego Bolesława IV Kędzierzawego do przyjęcia do kraju synów Władysława Wygnańca. Przyznano im jako dzielnicę Śląsk. Właściwe rządy przejął Bolesław, być może wydzielając młodszemu bratu Mieszkowi niewielki skrawek ziemi z Raciborzem. Główne grody prowincji pozostawały zresztą nadal pod kontrolą princepsa.

Rządy Bolesława z początku okazały się bardzo chwiejne. Wrogów miał nie tylko w księciu zwierzchnim, lecz także w pokrzywdzonym bracie Mieszku, a nawet własnym synu Jarosławie (zagrożonym w swych prawach przez przyrodnich braci z drugiej żony ojca). W 1172 roku Mieszko i Jarosław (z poparcia księcia zwierzchniego) zaatakowali Bolesława, który ratował się ucieczką. Uzyskał jednak pomoc niemiecką i cesarz zmusił książąt polskich do przywrócenia Bolesławowi jego dzielnicy. Wówczas zapewne zaciągnął szczególne zobowiązania (hołd lenny lub obowiązek trybutarny) wobec Cesarstwa.

W 1177 roku Mieszko i Jarosław ponownie wypędzili Bolesława. Powrócił jednak dzięki poparciu nowego księcia zwierzchniego Kazimierza Sprawiedliwego, ale władza jego została ograniczona do środkowego Śląska, z Wrocławiem i Legnicą (Opole dostał Jarosław, zaś Głogów przypadł najmłodszemu z synów Władysława Wygnańca, Konradowi, który jednak wkrótce zmarł bezpotomnie i jego dział wrócił do Bolesława).

Ostatnie lata życia Bolesława pozbawione już były gwałtownych wstrząsów. Pogodził się najpewniej nawet z synem Jarosławem, którego osadził na biskupstwie wrocławskim (1198). Do końca nie zarzucił jednak marzeń o odzyskaniu utraconych przez ojca rządów nad całą Polską – od 1173 roku był zresztą najstarszym z Piastów, predestynowanym do władzy zwierzchniej zgodnie ze statutem Krzywoustego. W sprawie uznania swych roszczeń czynił zabiegi u papieża.

Nie odnosząc sukcesów w polityce, okazał się dobrym gospodarzem swej dzielnicy. Świadomie starał się przenosić na Śląsk wzory stosunków obserwowanych podczas pobytu w Niemczech. Pierwszy z książąt polskich zaczął sprowadzać osadników z Niemiec. Lat jego rządów sięgają też początki górnictwa złota w okolicy Złotoryi śląskiej, organizowanego z pomocą niemieckich fachowców. Z akcją kolonizacyjną wiązała się też fundacja klasztoru Cystersów w Lubiążu (1175), cystersi bowiem również ściągali osadników niemieckich.

Oczywiście niedorzeczny jest głoszony przez dawniejszych historyków niemieckich pogląd, że celem Bolesława było zgermanizowanie Śląska w dowód wdzięczności za niemiecką pomoc w odzyskaniu ojcowizny. Zapatrzony w obce wzory książę starał się też ograniczać wpływy możnowładztwa, z którym żył w napiętych stosunkach. Był bodaj pierwszym księciem piastowskim, który na wzór stosunków niemieckich zaczął uznawać wyznaczoną sobie dzielnicę za władztwo dziedziczne.

Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się na Rusi (w 1141 roku) ze Zwienisławą, córką księcia kijowskiego Wsiewołoda Olegowicza. Podczas pobytu w Niemczech ożenił się po raz drugi (pierwsza żona zmarła na wygnaniu) z nieznanego pochodzenia Krystyną. Z dwóch żon doczekał się licznego potomstwa, które jednak przeważnie umierało w dzieciństwie. Dojrzałego wieku dożyli tylko synowie: Jarosław (z pierwszego małżeństwa) i Henryk oraz córka Zbysława (z drugiej żony). Zbysława wydana została za czeskiego księcia Dypolda (którego potomstwo żyło potem na Śląsku). Jarosław nie przeżył ojca, a więc niekwestionowanym dziedzicem Bolesława stał się Henryk I Brodaty.

Autor hasła:

Tomasz Jurek – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. średniowiecznej historii Śląska. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.