Twoja Historia

Portal dla tych, którzy wierzą, że przeszłość ma znaczenie. I że historia to sztuka dyskusji, a nie propagandy.

Béla IV (król Węgier 1235–1270)

Litografia przedstawiająca Bélę IV.

fot.Josef Kriehuber/domena publiczna Litografia przedstawiająca Bélę IV.

Béla IV (ur. XI 1206, zm. 3 V 1270 na Wyspie Małgorzaty pod Budą) – król węgierski w latach 1235–1270 z dynastii Arpadów. Syn Andrzeja II i Gertrudy, córki Bertolda, księcia Meranu. W 1220 roku ożeniony z Marią, córką Teodora Laskarisa. Z tego związku urodzili się: Stefan, Béla, Katarzyna, Kunegunda (Kinga), Anna, Elżbieta, Konstancja, Małgorzata i Jolanta. Pochowany w Esztergom.

Już za życia ojca brał czynny udział w polityce. Opozycja wobec rządów Andrzeja II w 1214 roku wiązała z Bélą duże nadzieje; od 1222 roku był księciem Slawonii, po kilku zaś latach rządził Siedmiogrodem. Po śmierci ojca (1235) rozpoczął energiczne rządy mające na celu wzmocnienie władzy królewskiej, nadszarpniętej za czasów Andrzeja. Odsunął od wpływów dawne stronnictwo ojca i zaczął odzyskiwać zastawione przez Andrzeja majątki królewskie.

Obawiając się inwazji mongolskiej, Béla zgodził się w 1239 roku przyjąć w granice swego państwa Kumanów (osadził ich między Dunajem a Cisą). Stało się to oficjalnym powodem najazdu, Mongołowie bowiem uważali Kumanów za swoich poddanych. Decyzja Béli spotkała się z oporami wewnątrz kraju, gdyż obojętnych wobec prawa węgierskiego Kumanów traktowano jak obcych i niebezpiecznych współmieszkańców. Zaszkodziła także królowi decyzja osadzenia chana Kotjana na swoim dworze, jego zaś zamordowanie przez Węgrów spowodowało ucieczkę Kumanów do Bułgarii (po drodze pustoszyli okolicę i rozbili spieszące do Pesztu wojska biskupa Csanádu).

Do walki z wkraczającymi Mongołami Béla stanął bez przygotowania. Z pomocą przyszli mu wprawdzie brat królewski Koloman, książę Chorwacji, i Fryderyk II Waleczny, książę austriacki, ale ten ostatni szybko opuścił Węgry, zagarniając trzy komitaty nad Litawą. Bitwa pod Mohi nad rzeką Sajó (IV 1241), mimo chwilowego sukcesu, zakończyła się całkowitą klęską armii węgierskiej, a sam Béla z największym trudem zdołał ujść z pola bitwy.

Rozpaczliwie szukając pomocy (zwracał się w tej sprawie do Fryderyka II Walecznego, cesarza Fryderyka II i papieża Grzegorza IX), otrzymał jedynie propozycję udania się do Niemiec, gdzie zbierała się armia interwencyjna. Zdany na własne siły, Béla zaczął organizować opór w zachodniej części Węgier, zagrożony jednak przez przeważające siły mongolskie musiał uciekać na jedną z wysp Morza Adriatyckiego.

Po wycofaniu się Mongołów Béla wrócił z wygnania i przystąpił do odbudowy kraju. Sprowadził licznych kolonistów, zakładał nowe miasta (m.in. Buda, Kieżmark, Lewocza), przywołał ponownie Kumanów, wydając swego syna Stefana za Elżbietę, córkę zamordowanego Kotjana.

Zawarł sojusz z Bolesławem Wstydliwym i Danielem Romanowiczem, księciem halickim. W 1246 roku rozpoczął walkę z Fryderykiem II Walecznym, którego pobił w bitwie nad Litawą, odzyskując utracone w 1241 roku komitaty. Po śmierci Fryderyka sięgnął po spadek po Babenbergach. Korzystając z pomocy Daniela, w latach 1252–1254 pobił Czechów, przyłączając do Węgier Styrię (utracił ją jednak po klęsce pod Kroissenbrunn).

Mimo usilnych prób nie udało mu się wzmocnić władzy centralnej. Opozycja możnowładcza wykorzystała do walki z Bélą jego syna Stefana, który objął władzę nad Siedmiogrodem i Tiszántúl. Potem król musiał dopuścić do współrządów drugiego syna, Bélę, który został księciem Chorwacji i Slawonii. W 1267 roku, wraz ze Stefanem, Béla musiał wydać nową Złotą Bullę, która tym razem wzmacniała przede wszystkim możnowładców. Kunegunda i Jolanta, córki Béli, zostały żonami książąt piastowskich, Bolesława Wstydliwego i Bolesława Pobożnego.

Autor hasła:

Jarosław Nikodem – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. późnośredniowiecznej historii Polski i Litwy. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.