Barbara Zápolya (królowa Polski 1512–1515)

fot.Водник/CC BY 1.0 Barbara Zápolya

Barbara Zápolya (ur. 1495, zm. 2 października 1515) – królowa Polski, pierwsza żona Zygmunta I Starego, córka Stefana Zápolyi, węgierskiego magnata, pana na Trenczynie, hrabiego spiskiego i wojewody siedmiogrodzkiego. Po kądzieli płynęła w niej krew Piastów, jej matką była bowiem Jadwiga, córka Przemysława II cieszyńskiego i Anny, córki Bolesława IV mazowieckiego. Bracia Barbary odegrali później znaczną rolę w dziejach Węgier: Jan (1487–1540) był w latach 1526–1540 królem Węgier, Jerzy (około 1494–1526), hrabia spiski, zginął w bitwie z Turkami pod Mohaczem.

Po śmierci ojca (w 1499 roku) przebywała na zamku w słowackim Trenczynie pod opieką matki, dzięki której poznała polski język i obyczaje. Zabiegi o jej rękę ze strony polskiej rozpoczęły się na początku 1511 roku w porozumieniu ze stronnictwem narodowym na Węgrzech, kierowanym przez Zápolyów. Rozmowy w tej kwestii utrzymywano w absolutnej tajemnicy przed Habsburgami, ponieważ mariaż miał charakter polityczny. Jego celem było umocnienie panowania Jagiellonów na Węgrzech i osłabienie wpływów habsburskich w tym kraju.

W ostatniej chwili o zamiarach Zygmunta I dowiedział się jednak cesarz Maksymilian I, który starał się przeszkodzić temu małżeństwu. Jego interwencje na dworze w Krakowie oraz u króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka nie odniosły skutku. W Krakowie 8 lutego 1512 roku odbył się ślub Barbary z Zygmuntem Starym i jej koronacja. Podczas uroczystości weselnych zawarty został między rodem Zápolyów a Zygmuntem I tajny traktat skierowany przeciwko Habsburgom.

W rewanżu za ten związek cesarz Maksymilian podburzył przeciwko Polsce Moskwę i Krzyżaków, zmuszając króla Zygmunta do zawarcia przymierza na zjeździe wiedeńskim w 1515 roku. Zmiana orientacji politycznej oznaczała kres sojuszu Jagiellonów z Zápolyami i była porażką królowej, gorliwej rzeczniczki interesów swojej rodziny na polskim dworze.

Religijna, ładna i delikatna królowa była kochana przez męża i poddanych. Wystarczy wspomnieć, że zwycięstwo odniesione nad armią moskiewską pod Orszą w 1514 roku współcześni Litwini i Polacy uznali za nagrodę niebios zesłaną za jej pobożność i cnoty. Królowa towarzyszyła mężowi prawie we wszystkich podróżach. Urodziła Zygmuntowi dwie córki: Jadwigę (1513–1573), wydaną za elektora brandenburskiego Joachima II, przedwcześnie zmarłą Annę. Po urodzeniu drugiej córki (1 VII 1515) zapadła na zdrowiu i wkrótce zmarła.

Zwłoki Barbary złożono w katedrze na Wawelu w miejscu, gdzie w kilka lat później dla uczczenia królowej wzniesiono słynną kaplicę Zygmuntowską. Zachowały się poświęcone jej okolicznościowe utwory poetyckie, pióra znanego humanisty, późniejszego prymasa Andrzeja Krzyckiego, który był sekretarzem i przyjacielem królowej.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. „Słownik władców polskich” (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.