Adelajda Heska (królowa Polski 1341–1356/1370)

fot.Jan Matejko/domena publiczna Adelajda Heska na obrazie Jana Matejki.

Adelajda Heska (ur. ok. 1323–1324, zm. po 25 V 1371) – królowa Polski (1341–1356/1370), druga żona Kazimierza III Wielkiego, córka Henryka II Żelaznego, landgrafa Hesji, i Elżbiety, córki Fryderyka I Dzielnego z dynastii Wettynów, margrabiego miśnieńskiego, landgrafa Turyngii.

Małżeństwo Adelajdy z władcą Polski pieczętowało sojusz zawarty 13 lipca 1341 roku między Kazimierzem Wielkim a królem Czech Janem i jego synem, margrabią Moraw Karolem. Kandydatura Adelajdy została wysunięta przez dyplomacje luksemburską po śmierci narzeczonej polskiego monarchy, Małgorzaty, córki króla czeskiego Jana, która zmarła 11 lipca 1341 roku na trzy dni przed planowanym weselem.

Swaty sfinalizowano w błyskawicznym, jak na ówczesne czasy, tempie, ślub i koronacja odbyły się bowiem już 29 września 1341 roku w katedrze w Poznaniu. Pożycie małżeńskie nie było szczęśliwe, a królowa nie urodziła następcy tronu. Być może budziła u króla niechęć fizyczną, skoro przychylny jej kronikarz Jan Długosz pisał, że była „piękniejszą przymiotami serca niż urodą”.

Po pewnym czasie doszło do separacji pary królewskiej. Według relacji Długosza Adelajda została osadzona na zamku w Żarnowcu nad Pilicą, z dala od męża, który zaczął oddawać się licznym miłostkom. Król wszczął również (najpóźniej na początku 1354) starania o zawarcie nowego związku małżeńskiego. Skarżył się na złamanie warunków kontraktu ślubnego przez ojca Adelajdy, który nie wypłacił mu przyrzeczonego posagu. Mediacje cesarza Karola IV w sprawie przywrócenia pożycia pary królewskiej, podjęte podczas wizyty Kazimierza Wielkiego w Pradze w maju 1356 roku, nie zdały się na nic. Władca Polski pojął w tym roku za żonę Czeszkę, Krystynę Rokiczanę, popełniając bigamię.

Nowe małżeństwo Kazimierza Wielkiego skłoniło Adelajdę do wyjazdu z Polski w 1356 lub 1357 roku. Zabiegi w stolicy Apostolskiej o unieważnienie małżeństwa natrafiły na trudności, gdyż przeciwdziałały im dyplomacje innych państw, m.in. dlatego, że ewentualna dyspensa papieska zagrażała sukcesji andegaweńskiej w Polsce. W 1363 roku papież Urban V wezwał małżonków do pogodzenia się i wspólnego życia. Do ugody jednak nie doszło i Adelajda pozostała na ojcowskim dworze w Hesji.

Wspierana przez Andegawenów i Luksemburgów, udaremniła plany Kazimierza Wielkiego aż do jego śmierci w 1370 roku. W ten sposób następne małżeństwo króla z Jadwigą, księżniczka żagańska, pozostało nielegalne. Adelajda czyniła również do końca życia energiczne starania na gruncie kościelnym o odzyskanie wiana – ziemi sandomierskiej wraz z miastem Sandomierzem – zapisanego jej przez Kazimierza Wielkiego. Nie przyniosły one pożądanego skutku.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.