Rycheza (ur. ok. 996, zm. 21 III 1063 w Saalfeld) – królowa Polski, żona Mieszka II, najstarsza córka Erenfrieda Ezzona, palatyna reńskiego, i Matyldy, córki cesarza Ottona II. Ze strony matki była wnuczką cesarza Ottona II i cesarzowej Teofano oraz siostrzenicą Ottona III.

Odebrała zapewne staranne wykształcenie w jednym z klasztorów nadreńskich lub saskich, może w Kwedlinburgu, gdzie jej ciotka Adelajda była opatką. W 1013 roku wydana została za mąż za Mieszka II, następcę tronu polskiego. Było to małżeństwo o ogromnej doniosłości politycznej, być może należy je łączyć z chęcią zbliżenia się przez Chrobrego do opozycji lotaryńskiej w Niemczech, do której w 1012 roku wszedł ojciec Rychezy. Mogły być z nim związane także jakieś plany polityczne cesarza Henryka i Bolesława w związku z toczonymi wojnami.

Urodziła trójkę dzieci, syna Kazimierza (zwanego później Odnowicielem) oraz dwie córki. Kazimierz został odesłany około 1026 roku do szkoły klasztornej, córka Gertruda wyszła za mąż za księcia ruskiego lzjasława, natomiast nieznana z imienia córka została poślubiona przez króla Węgier Belę I. W kontekście małżeństwa Rychezy z Mieszkiem pojawiła się też informacja w kronice z Brauweiler, że miała ona rywalkę w jego nałożnicy, co było przyczyną rozpadu tego związku i wyjazdu Rychezy z Polski jeszcze przed śmiercią męża. Przekaz ten wydaje się jednak nieprawdopodobny w świetle innych źródeł.

Po wydarzeniach z lat 1030–1031 sądzono, że Rycheza w porozumieniu z Bezprymem odesłała insygnia koronacyjne do cesarza, a po śmierci Mieszka (1034) sprawowała regencję lub miała znaczny wpływ na rządy. Z kraju uszła dopiero około 1036 roku (w ślad za nią podążył wkrótce syn) i osiadła na stałe w Niemczech, gdzie w Nadrenii i Saksonii posiadała spore dobra oraz koneksje rodzinne.

Dożywotnio zachowała tytuł królowej Polski, a ok. 1039 roku walnie przyczyniła się do powrotu do kraju Kazimierza i odzyskania przezeń władzy. U schyłku życia, po śmierci brata, księcia szwabskiego Ottona, przywdziała welon zakonny. Nie oznacza to wstąpienia do klasztoru, przyjęcia profesji zakonnej. Wspierała też rozbudowę rodzinnej fundacji, jaką był klasztor w Brauweiler pod Kolonią, oraz ofiarowała dobra katedrze w Kolonii.

Została pochowana w kościele Najświętszej Panny Marii w Kolonii, a w 1817 roku jej zwłoki przeniesiono do katedry kolońskiej. Związek z Rychezą i jej potomstwem ma wzmianka, że jej synem z małżeństwa z Mieszkiem był jeszcze Bolesław zwany Zapomnianym. Jednak jedyne źródło, które tę informację przekazało, czyli Kronika wielkopolska, jest późne i w tym względzie niewiarygodne. Literacki portret Rychezy przedstawił A. Bełcikowski w powieści Król Mieczysław II, a także J. ŻyIińska (Złota włócznia).

Autor hasła:

Józef Dobosz – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista i nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m. in. monografii poświęconej Kazimierzowi II Sprawiedliwemu (2011). Redaktor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Rychezie Lotaryńskiej: