Mieszko II Lambert (ur. 990, zm. 1034) – król Polski, syn Bolesława I Chrobrego i jego trzeciej żony Emnildy, córki Dobromira, najprawdopodobniej jednego z książąt połabskich. O dzieciństwie i młodości Mieszka nie wiadomo prawie nic.

Potwierdzony jest jego udział w epizodach wojen Bolesława Chrobrego w latach 1013–1018. W 1013 roku posłował do cesarza Henryka II do Magdeburga, któremu złożył hołd. Najprawdopodobniej w następnym roku został uwięziony przez księcia czeskiego Udalryka, który zwolnił go na rozkaz cesarza. W 1015 roku w czasie najazdu cesarskiego na Polskę bronił przeprawy na Odrze w Krośnie. Podczas ofensywy polskiej w 1017 roku przeprowadził uderzenie na Czechy dla odciążenia głównego kierunku ataku wojsk Bolesławowych.

Samodzielne rządy przejął w 1025 roku, po śmierci Bolesława Chrobrego. Najprawdopodobniej niezwłocznie po śmierci ojca koronował się na króla. Nie wiadomo, dlaczego władzy nie objął jego starszy brat Bezprym. Późniejsze przekazy podają, że Bezprym został wygnany i schronił się na Rusi, zaś drugi brat Otton przebywał w Niemczech. Mieszko odziedziczył po ojcu ogromne państwo, obejmujące obok Wielkopolski, Małopolski, Śląska, Pomorza i Mazowsza także Milsko i Łużyce na zachodzie, Morawy na południu oraz Grody Czerwieńskie na południowym wschodzie.

W 1028 roku w nieznanych okolicznościach doszło do najazdu Mieszka na Saksonię, co spowodowało w następnym roku wyprawę odwetową cesarza Konrada II na Milsko, która jednak została odparta. W tym samym roku książę czeski Brzetysław odbił Morawy. Wydarzenia te były odpowiedzią na zarysowujący się w latach 1027–1030 sojusz polsko-węgierski, przeciwstawny do sojuszu czesko-niemieckiego, do którego dołączyła Ruś.

Książę kijowski Jarosław podczas dwóch najazdów w 1030 i 1031 roku zajął Bełz i Grody Czerwieńskie. Także w 1031 roku cesarz Konrad II zaatakował i zagarnął Łużyce. Do tych dwustronnych najazdów przyczynili się zapewne bracia króla, którzy namawiali swoich opiekunów do pozbawienia go tronu. Bezprym, przebywający na dworze księcia Jarosława, miał podobno nakłaniać cesarza do jednoczesnego z Rusią uderzenia na Polskę.

Ostatecznie Mieszko został wypędzony przez Bezpryma w 1031 roku. Udał się w jedynym nie ogarniętym wojna kierunku – do Czech. Tam jednak został pojmany przez Udalryka i wykastrowany. Była to zemsta za oślepienie przez Bolesława Chrobrego księcia czeskiego Bolesława Rudego w 1003 roku.

Bezprym tymczasem odesłał cesarzowi Konradowi II insygnia koronacyjne Mieszka II. Rządy Bezpryma nie trwały długo, już bowiem w 1032 roku został on zamordowany. Na wieść o śmierci brata Mieszko wrócił do kraju, a na zjeździe z cesarzem w Merseburgu w 1032 roku zrzekł się korony i zgodził na podział państwa. Sam najprawdopodobniej zatrzymał Małopolskę i Mazowsze, brat Otton otrzymał Śląsk, niejaki Dytryk, być może potomek któregoś z synów Ody, drugiej żony Mieszka I, Wielkopolskę.

Rozruchy, które doprowadziły do śmierci Bezpryma, musiały jeszcze nie ucichnąć, gdy w 1033 roku umarł Otto, zaś Dytryk został (być może przez Mieszka) wypędzony. Tym samym Mieszko scalił na powrót państwo, jednakże pozbawione już nabytków Bolesława Chrobrego. Niektóre źródła podają, że pod koniec życia okazywał oznaki szaleństwa.

Żonaty był z Rychezą, córką Erenfrieda Ezzona, palatyna reńskiego, i Matyldy, córki cesarza Ottona II i siostry cesarza Ottona III. Miał z nią syna Kazimierza i dwie córki: Gertrudę, księżnę kijowską oraz nieznaną z imienia żonę Beli węgierskiego.

Mieszko był rozmaicie oceniany przez współczesnych. Księżna Matylda szwabska w pochodzącym z początku jego panowania liście, napisanym przy okazji podarowania królowi modlitewnika, sławi jego cechy jako dobrego władcy. Wspomina również o jego znajomości łaciny i greki oraz o tym, że był on fundatorem wielu kościołów. Modlitewnik ten był ozdobiony ilustracją dedykacyjną, przedstawiającą tronującego Mieszka w koronie i Matyldę wręczająca mu księgę.

Jednocześnie autor nieprzyjaznej Mieszkowi kroniki, Wipon, a także autor Roczników kwedlinburskich podkreślają, że przywłaszczył on sobie koronę Polski bez zgody cesarza, a nawet wbrew niemu. Wymieniają także jego negatywne cechy: pychę i zarozumiałość. Z panowaniem Mieszka łączy się również ważne dla historyków wydarzenie: jego żona Rycheza przywiozła do Polski rocznik, który był kontynuowany w Krakowie do połowy XIII wieku. Dał on początek drugiemu po Gnieźnie ośrodkowi rocznikarstwa w Polsce.

Rządy Mieszka były oceniane przez historyków negatywnie. Katastrofa państwa była jakoby skutkiem ujemnych cech króla. Obecnie podkreśla się skomplikowaną sytuacje zewnętrzną, w której znalazła się Polska podczas panowania Mieszka. Administrowanie, zarządzanie i utrzymanie władzy nad ogromnymi zdobyczami Bolesława Chrobrego przerastało technicznie możliwości władcy.

Dodatkowo musiał on borykać się z niechęcią sąsiadów, z których każdy miał jakieś pretensje rewindykacyjne w stosunku do Polski. Ostatnim elementem powodującym kryzys państwa były zapewne konflikty wewnątrz dynastii. Niezaspokojone ambicje władzy pchały rodzeństwo Mieszka do zawierania sojuszy z jego wrogami. Literacki portret jego władcy przedstawił w XIX wieku A. Bełcikowski w powieści Król Mieczysław II.

Literatura:

• G. Labuda, Mieszko II król Polski (1025–1034), czasy przełomu dziejach państwa polskiego, Kraków 1992.
• G. Labuda, Mieszko II, Poznań 1995.

Autor hasła:

Maciej Michalski – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. historii idei, historii kobiet oraz historii kształtowania się tożsamości narodowej Słowian w XIX wieku. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Mieszku II Lambercie: