fot.domena publiczna Portret Elżbiety Rakuszanki.

Elżbieta Rakuszanka (ur. 1436, zm. 30 sierpnia 1505) – królowa Polski, żona Kazimierza IV Jagiellończyka, córka Albrechta II Habsburga, króla Niemiec, Czech i Węgier, oraz Elżbiety, córki cesarza Zygmunta Luksemburskiego i Barbary Cyllejskiej. W jej żyłach płynęło nieco krwi piastowskiej, po kądzieli wywodziła się bowiem od Elżbiety, córki króla polskiego Kazimierza III Wielkiego.

Po przedwczesnej śmierci ojca (1439) i matki (1442) została oddana pod opiekę króla niemieckiego Fryderyka III Habsburga, późniejszego cesarza. Niemal od urodzenia, bo już w 1437 roku, dyplomacja polska zabiegała o wyswatanie jej z młodszym synem króla Władysława II Jagiełły, królewiczem Kazimierzem. Projekt małżeństwa, wysuwany kilkakrotnie przez stronę polską, spotykał się z odmową Habsburgów.

Sytuacja uległa zmianie dopiero w 1452 roku, gdy przeciwnicy Fryderyka III pozbawili cesarza opieki nad zaniedbywaną przez niego sierotą. Oferta polska złożona po raz kolejny została poparta przez wpływowych patronów Elżbiety — hrabiów Cylli, a następnie przez jej brata, Władysława Pogrobowca, króla Czech i Węgier.

Ślub z Kazimierzem IV Jagiellończykiem i jej koronacja na królową Polski odbyły się 10 lutego 1454 roku w Krakowie. Małżeństwo okazało się zgodne, bardzo szczęśliwe i przetrwało 38 lat. Niezbyt urodziwa królowa odznaczała się świetnym zdrowiem i towarzyszyła mężowi prawie we wszystkich jego podróżach po kraju. Do nowego środowiska przystosowywała się powoli. Długo uczyła się dobrze mówić po polsku. Aż do śmierci Zofii Holszańskiej ustępowała dyskretnie starej królowej we wszystkich sprawach. Duży wpływ na męża zdobywała sukcesywnie, biegiem lat. Własnego stronnictwa dworskiego nigdy nie utworzyła, gdyż nie było to potrzebne. Górowała nad mężemykształceniem, inteligencją i talentem politycznym.

Była bardzo płodna i dlatego nazwano ją później „matką Jagiellonów”. Urodziła sześciu synów (Władysława II, Kazimierza, Jana I Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta I Starego i Fryderyka) i siedem córek (Jadwigę, Zofię, Elżbietę, Elżbietę, Annę, Barbarę i ponownie Elżbietę). W związku z licznym potomstwem zainicjowała politykę dynastyczną i dążyła do objęcia przez Jagiellonów tronu Czech i Węgier. Starania te powiodły się, gdyż najstarszy jej syn Władysław uzyskał w 1471 roku koronę czeską, a w 1490 roku koronę węgierską. Polityka dynastyczna Elżbiety znalazła także odbicie w małżeństwach jej córek, które wydano za mąż za książąt Rzeszy w celu pozyskania ich poparcia dla dworu jagiellońskiego. Elżbieta zaszczepiała swym dzieciom silne poczucie wspólnoty i solidarności rodowej oraz dumy królewskiej.

Po śmierci męża w 1492 roku doprowadziła do elekcji swego ukochanego syna, Jana Olbrachta, na króla Polski. W czasie bezkrólewia w 1501 roku zmusiła swym autorytetem najstarszego syna, Władysława II, władcę czesko-węgierskiego, do wycofania się z akcji elekcyjnej i poparła kandydaturę innego syna, Aleksandra, na tron polski. Była żarliwą katoliczką, propagatorką kultu maryjnego i fundatorką wielu cennych przedmiotów dla miejsc kultowych, na przykład złotego relikwiarza na głowę świętego Stanisława dla katedry na Wawelu. Pochowana została na Wawelu w ufundowanej wspólnie z mężem kaplicy Świętego Krzyża.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Elżbiecie Rakuszance: